भाजप आणि `आप`ची नुरा कुस्ती

आम आदमी पक्ष हा भारतीय जनता पक्षाची बी टीम असल्याची चर्चा वारंवार होत असते. या चर्चेला छेद देण्यासाठी या दोन्ही पक्षांकडून वेळोवेळी जो देखावा केला जातो, त्यामुळे सामान्य माणूस संभ्रमित होऊन जातो. त्याला वाटून जाते की आजच्या घडीला फक्त आम आदमी पक्ष आणि अरविंद केजरीवाल हेच भाजप आणि नरेंद्र मोदींच्या विरोधात लढत आहेत. या दोघांच्या संघर्षाची चर्चा हिंदी, इंग्रजी वृत्तवाहिन्यांवरून अखंडपणे सुरू राहते आणि देशातला प्रमुख विरोधी पक्ष असलेला काँग्रेस पक्ष एकूण राजकीय चर्चेतून दूर फेकला गेलेला असतो.

भारतीय जनता पक्ष ज्या प्रकारचे माध्यम व्यवस्थापन करतो त्याच्या जवळपासही जाण्याचा प्रयत्न देशातला अन्य कुठला पक्ष करीत नाही. अगदी अलीकडचेच उदाहरण बघितले तर महाराष्ट्राचे राज्यपाल भगतसिंग कोश्यारी यांनी महाराष्ट्राचा अवमान करणारे विधान केले. त्यांच्याविरोधात आणि भाजपविरोधात महाराष्ट्रात संतापाची लाट उसळली. राज्यभर आंदोलने, निदर्शने सुरू होऊन आठवडाभर तरी कोश्यारी यांचा कार्यक्रम होत राहील, असे वाटत असताना दुस-या दिवशी रविवार असताना ईडीने शिवसेनेचे खासदार संजय राऊत यांच्या घरावर छापा टाकला. ज्या क्षणी ईडीचे अधिकारी संजय राऊत यांच्या घरी पोहोचले, त्या क्षणी कोश्यारी यांच्याविरोधातल्या बातम्या गायब झाल्या.

आताही तेच घडलेय. केंद्रीय यंत्रणाचा धाक दाखवून किंवा पैशाचे अमिष दाखवून देशभर छोट्या पक्षांमध्ये फोडाफोडी करून सत्ता बळकावण्याचे भाजपचे उद्योग जोरात सुरू असताना बिहारमध्ये नीतिश कुमार यांनी भाजपलाच सत्तेतून बाहेर काढले. बिहारमधल्या या घटनेचे परिणाम बिहारपुरते मर्यादित नव्हते. नीतिश कुमार यांच्या रुपाने केंद्रात नरेंद्र मोदी यांच्यासमोर एक तगडा प्रतिस्पर्धी उभा राहात होता. राष्ट्रीय राजकारणात त्याची चर्चा जोरात सुरू झाली होती. त्यातून नीतिश कुमार यांची प्रतिमा निर्मिती होत होती. जिथे स्वतःच्या पक्षातल्या चांगले काम करणा-या नितीन गडकरी यांच्यासारख्या मंत्र्याची प्रसिद्धी पचत नाही, तिथे मोदींना विरोधक असलेल्या नीतिश कुमार यांची प्रसिद्धी कशी पचेल? दिल्लीचे उपमुख्यमंत्री मनीष सिसोदिया यांच्या घरावर सीबीआयचा छापा पडला आणि नीतिश कुमार यांची राष्ट्रीय राजकारणातली चर्चा थांबली.

आपल्याला उपयुक्त नसलेल्या चर्चा थांबवण्याचे हे तंत्र २०१४च्या आधीपासून भाजपने अवलंबले आहे. त्याची पहिली झलक स्नूपगेट प्रकरणाच्यावेळी बघायला मिळाली होती. स्नूपगेट प्रकरणासंदर्भातील माहिती बाहेर पडली आणि दुस-याच दिवशी गोव्यातून तरुण तेजपालकडून झालेल्या कथित लैंगिक अत्याचाराची बातमी सर्व राष्ट्रीय वाहिन्यांनी कट केल्याप्रमाणे चालवली. ते प्रकरण राजकीय हेतूने किती प्रेरित होते आणि त्यातून शेवटी काय निष्पन्न झाले, हे आपल्यासमोर आहे. परंतु तरुण तेजपालला पुढे करून स्नूपगेट प्रकरणाची चर्चा थांबवली होती.

तर हे जुनेच तंत्र आहे.

मूळ मुद्दा आहे आम आदमी पक्ष आणि भारतीय जनता पक्ष यांच्या संगनमताचा.

विरोधकांच्या आघाडीला खुजे दाखवण्यासाठी भाजपला आपल्या विरोधात एक मोठा विरोधक उभा करावयाचा आहे. भाजपच्या दृष्टिने हा विरोधक म्हणजे अरविंद केजरीवाल असू शकतो. तूर्तास काँग्रेसचे शक्य तेवढे नुकसान करण्याची जबाबदारी केजरीवाल यांच्यावर आहे आणि ते ती इमाने इतबारे पार पाडत आहेत. दिल्लीत काँग्रेस संपवली आहे. पंजाबमध्ये काँग्रेसचे खच्चीकरण केले आहे. गुजरात आणि हिमाचल प्रदेश या दोन राज्यांमध्ये भाजपच्या विरोधात काँग्रेसच प्रमुख प्रतिस्पर्धी आहे. या दोन्ही राज्यांवर आम आदमी पक्षाने लक्ष केंद्रित केले असून आपणच भाजपचे प्रमुख विरोधक असल्याची वातावरण निर्मिती करण्यात येत आहे. नरेंद्र मोदींचा जो काँग्रेसमुक्तीचा मंत्र होता, तो सिद्धीस नेण्याची जबाबदारीच जणू काही केजरीवाल यांनी खांद्यावर घेतली आहे, हे नक्की. परंतु केवळ पंजाबमधल्या विजयावर केजरीवाल यांना राष्ट्रीय मान्यता मिळू शकत नाही, याची कल्पना भाजपला आहे. म्हणूनच छापे टाकून त्यांना मोठे करण्याचे प्रयत्न सुरू आहेत. `२०२४ ची लढाई भाजप आणि आम आदमी पक्ष यांच्यात होईल.` असे छापे पडल्यानंतर दुस-याच दिवशी मनीष सिसोदिया यांनी जाहीर करून टाकले. याचा अर्थ २०२४च्या निवडणुकीत एकला चलोची भूमिका घेऊन भाजपच्या यशाला हातभार लावण्याचे काम आम आदमी पक्ष करणार आहे, असाच होतो. जर आम आदमी पक्षाला खरोखर भाजपला हरवायची इच्छा असती तर, `भाजपला केंद्रातील सत्तेतून घालवण्यासाठी आम्ही प्रयत्नांची पराकाष्ठा करू. त्यासाठी जे जे करणे आवश्यक असेल ते करू.` अशा आशयाचे काही बोलले असते. परंतु तसे बोलायचे म्हणजे पुन्हा विरोधकांची आघाडी मजबूत करण्याची भूमिका घ्यावी लागली असती. आणि आम आदमी पक्ष ती कदापि घेणार नाही. एकट्याने लढून जिथे जिथे म्हणून भाजपचा फायदा करून देता येईल तो करून देण्याचेच आम आदमी पक्ष आणि केजरीवाल यांचे प्रयत्न राहतील.

२०२४च्या निवडणुकीत आपल्यासमोर आपला प्रमुख विरोधक कोण असावा, यादृष्टिने भाजपने तयारी सुरू केली आहे. आपल्या विरोधातील पक्ष आम आदमी पक्ष असावा आणि नेता अरविंद केजरीवाल असे भाजपचे प्रयत्न सुरू आहेत. केजरीवालना चर्चेच्या केंद्रस्थानी आणले तर आपोआपच राहुल गांधी, नीतिश कुमार, शरद पवार, ममता बॅनर्जी ही मंडळी बाहेर राहतील. विशेषतः नरेंद्र मोदी यांच्याविरोधात खंबीरपणे उभे राहणारे राहुल गांधी आणि नीतिश कुमार यांना मीडिया स्पेस मिळणार नाही, यासाठीची रणनीती म्हणूनही या प्रयत्नांकडे पाहता येते. केजरीवाल बोलतील, अन्य कुणाही नेत्यापेक्षा भाजपविरोधात, नरेंद्र मोदी यांच्या विरोधात ते कठोर शब्दांत टीका करतील. त्यामुळे त्यांना प्रसिद्धी मिळेल, परंतु प्रत्यक्ष निवडणुकीच्या मैदानात त्यांची भूमिका भाजपला मदत करण्याचीच राहील.
हे राजकारण लक्षात येण्यास वेळ लागेल. कारण आजघडीला टीव्हीच्या पडद्यावर भाजप आणि आम आदमी पक्षाच्या नेत्यांची झुंज सुरू आहे. शेलक्या शब्दांमध्ये परस्परांवर टीका केली जात आहे. मनीष सिसोदिया यांच्यावरील छाप्यानंतर बहुतेक विरोधी पक्षांनी निषेध केला. केंद्रीय यंत्रणांच्या गैरवापराविरोधात टीका केली. राष्ट्रीय जनता दलाचे प्रा. मनोज झा यांनी आम आदमी पक्षाला आरसा दाखवताना, `इतर पक्षाच्या नेत्यांविरोधात छापे पडतात तेव्हा तुम्ही अलिप्त असता.` याची आठवण करून दिली. काँग्रेसने तर मनीष सिसोदिया यांच्याविरोधात निदर्शने केली. राजकारणाच्या व्यापक पटावर आम आदमी पक्षाचा व्यवहार अत्यंत क्षुद्र स्वरुपाचा असतो. अन्य विरोधी पक्षांशी, त्यातही विशेषतः काँग्रेसशी फटकून व्यवहार असतो. काँग्रेसचे शक्य तिथे नुकसान करण्याचे आम आदमी पक्षाचे प्रयत्न लपून राहिलेले नाहीत. असे असले तरीसुद्धा केंद्रीय यंत्रणांच्या कारवाईच्या विरोधात काँग्रेसने मन मोठे करून आम आदमी पक्षाची पाठराखण केली असती तर काँग्रेसचे ज्येष्ठत्व उठून दिसले असते. दुर्दैवाने काँग्रेसचा व्यवहार आम आदमी पक्षासारखाच संकुचित राहिला. तुमच्या कृतीपेक्षा त्या कृतीमुळे जनमाणसांत काय संदेश जात असतो आणि त्यातून तुमच्याविषयी काय मत तयार होत असते, हे महत्त्वाचे असते. काँग्रेसने घेतलेली भूमिका राजकीयदृष्ट्या योग्य असली तरी इथे भूमिका घेताना अधिक विचारपूर्वक घ्यायला हवी होती. सिसोदिया यांच्याविरोधात निदर्शने करण्याऐवजी काँग्रेसने त्यांना पाठिंबा देण्याची भूमिका घेतली असती तर आम आदमी पक्षाला लाजवल्यासारखे झाले असते. ती संधी काँग्रेसने गमावली आहे. शिवाय इतर सगळे विरोधक आम आदमी पक्षाच्या बाजूने असताना काँग्रेसला मात्र तेवढे मोठे मन दाखवता आले नाही, असा संदेश यानिमित्ताने गेला.

मूळ संघर्षाबद्दल बोलायचे तर, टीव्हीच्या पडद्यावर कितीही खडाजंगी दिसत असली तरी भाजप आणि आम आदमी पक्षाची ही नूरा कुस्ती सुरू आहे, एवढे मात्र नक्की!