मी एनडीटीव्ही इंडिया पाहतो २००८ पासून. दिबांग, अभिग्यान प्रकाश, पंकज पचौरी, निधी कुलपती होते तिथं. अभिसार शर्माही त्याच सुमारास कधीतरी एनडीटीव्हीमध्ये आला. कमाल खान लखनौहून होताच. तेव्हा मयुरी डोंगरे मुंबईच्या बातम्या देत होती. नंतरच्या काळात कमाल खानप्रमाणेच रिपोर्टर म्हणून हृदयेश जोशीही मला आवडत होता. एवढं सगळं आठवतंय. कारण बातम्यांसाठी फक्त एनडीटीव्ही इंडियाच पाहात होतो. बाकी हिंदी चॅनल्स धावती भेट देऊन तिथं नेमकं काय चाललंय याचा अंदाज घेण्यापुरती. मराठी चॅनल्सही फारशी गंभीरपणे पाहणं होत नव्हतं. सुरुवातीला झी, स्टार माझा पाहायचो. आयबीएन लोकमतला थोडा जास्त वेळ द्यायचो. आजचा सवाल पाहायचो. पण तरीही टीव्हीसाठीच्या एकूण वेळापैकी ७५ टक्के वेळ एनडीटीव्ही इंडियासाठी. हे गेली पंधरा वर्षे. २५ टक्के वेळात बाकी सगळी चॅनल्स. रवीश कुमार तेव्हा `रवीश की रिपोर्ट` हा शो करायचा. तेही आवडीनं बघायचो, पण सगळेच बघायला मिळायचे असं नाही. नंतर तो प्राइम टाइमला आला तरी त्याचे काही शोच बघणं व्हायचं. पण दिवसातला जास्तीत जास्त वेळ एनडीटीव्ही इंडिया बघायचो. आजही बघतो. त्यामुळे निधी कुलपती, संकेत उपाध्याय, नगमा, मनोरंजन भारती, अखिलेश शर्मा ही मंडळी नियमित संपर्कातली वाटतात.
मुंबईत आधी अनुराग द्वारी रिपोर्टिंग करायचा, त्यानं आता मध्य प्रदेशात शिवराज सिंह चौहान यांच्या तोंडाला फेस आणलाय. मुंबईत रिपोर्टिंग करणा-या सोहित मिश्रानं करोनाकाळात उच्च प्रतीची संवेदनशीलता रिपोर्टिंगच्या माध्यमातून दाखवून दिलीय.
एनडीटीव्ही इंडियाचा मी नुसता श्रोता किंवा प्रेक्षक नाही, तर प्रचारकही आहे. कुठल्याही चांगल्या गोष्टीबद्दल इतरांना सांगायला मला आवडतं. त्यामुळं बातम्या बघायच्या असतील तर एनडीटीव्ही बघा, म्हणून वारंवार सांगत, लिहितही आलोय. एनडीटीव्ही इंडियाच्या बातम्यांनी माझ्यातल्या पत्रकारालाही घडवलं. एखाद्या बातमीकडून विश्लेषणाकडं कसं जायचं, हे मी तिथं बघून, ऐकून शिकलो. एनडीटीव्हीवर बातमी पाहिल्यानंतर किंवा ऐकल्यानंतर त्या बातमीचा अधिकचा तपशील मिळवण्यासाठी दुसरीकडं कुठं सर्फिंग करण्याची आवश्यकता भासली नाही. एनडीटीव्हीचं हे वैशिष्ट्य होतं. कोणताही रंग न मिसळलेली बातमी तिथं बघायला मिळायची. बातमीचे वेगवेगळे कंगोरे बघायला मिळायचे. रिपोर्टर, अँकर आपल्या डोक्यातला कचरा बातमीत मिसळत नव्हते. त्या बातमीसंदर्भातले विविध अँगल्स तज्ज्ञांकरवी दर्शकांना समजावून दिले जायचे. अनेकदा दिवसभरात टीव्ही बघायला मिळायचा नाही. अशावेळी रात्री अकराचे एक बुलेटिन बघितले तरी दिवसभरात काय काय घडलेय, ते कळायचे.
प्राइम टाइमला रवीश कुमार कधी आला, याचे नेमके साल सांगता येणार नाही, परंतु आठ-नऊ वर्षे झाली असावीत. त्याच सुमारास केंद्रात सत्तांतर झाले आणि नरेंद्र मोदी पंतप्रधानपदी विराजमान झाले. त्यानंतर हळुहळू सगळा इलेक्ट्रॉनिक्स मीडिया मोदींच्या पंखाखाली गेला. फक्त एनडीटीव्हीने आपले वेगळेपण जपले. त्यात प्राइम टाइमला सत्ताधा-यांविरोधात बोलणारा रवीश कुमार हळुहळू उठून दिसायला लागला. रवीश कुमार बोलत होता, तेव्हा तो एकटाच नव्हता बोलणारा. पुण्य प्रसून वाजपेयी होता. अभिसार शर्मा होता. आशुतोष आयबीएनला होता. मला अजूनही आठवतंय, की पंतप्रधान म्हणून डॉ. मनमोहन सिंग यांची अखेरची पत्रकार परिषद झाली, तेव्हाच बहुतेक सगळ्या अँकर्सनी मोदींचे महिमागान पर्यायाने मनमोहन सिंग यांचा विरोध सुरू केला होता. सगळे रिपोर्टर्स मनमोहन सिंग यांच्यावर तुटून पडले होते, त्यावेळी एकटा आशुतोष त्यांच्या बाजूने बोलत होता. नंतरच्या काळात नाट्यमय घडामोडींमध्ये पुण्यप्रसून बाजपेयी, अभिसार शर्मा यांना एबीपी न्यूजमधून बाहेर पडावं लागलं. आशुतोषने आम आदमी पक्षात प्रवेश केला होता. आणि टीव्हीच्या पडद्यावर एकटा रवीश कुमार राहिला, जो सत्ताधा-यांना प्रश्न विचारीत होता. याचा अर्थ प्रश्न विचारणारा तो एकटा नव्हता.
प्रश्न विचारणारे अनेकजण होते. पुण्यप्रसून आणि अभिसारबरोबरच अरफा खानम शेरवानी, अजित अंजूम, साक्षी जोशी आपापल्या प्लॅटफॉर्मवरून वेगवेगळ्या मुद्यांना भिडत होते. फरक एवढाच होता की, ही मंडळी टीव्हीच्या पडद्यावर नव्हती.
सांगायचा मुद्दा हा की, रवीश कुमारचा प्राइम टाइम हा एनडीटीव्ही इंडियाच्या चोवीस तासातला दोन तासांपुरता मर्यादित भाग होता. उरलेल्यांमध्ये एखादे स्पॉन्सर्ड फीचर वगळता बाकीचा सगळा वेळ तिथं निखळ पत्रकारिता सुरू असते. याचं कारण तिथं काम करणारी माणसं पत्रकारितेतली उच्च मूल्य मानणारी आहेत. आज तक वगैरेंच्या तुलनेत एनडीटीव्हीची गती संथ वाटते, परंतु ती त्या चॅनलची प्रकृती आहे.
रवीश कुमारच्या राजीनाम्यानंतर अनेकांनी भावनेच्या भरात जाहीर केलं, की यापुढं टीव्हीवरच्या बातम्या पाहणं बंद वगैरे. त्यांच्या माहितीसाठी, प्राइम टाइम सोडून एनडीटीव्ही इंडियावर जो कंटेन्ट येत होता, त्याच्याशी तसाही काही रवीश कुमारचा संबंध नसायचा. गेल्या सात-आठ वर्षांत रवीश कुमार आपल्या शो पुरता मर्यादित होता. एनडीटीव्हीचा कंटेन्ट सांभाळणारी इतर मंडळी होती. आधीचे संपादक अनिंद्यो चक्रवर्ती होते. सुनील सैनी, प्रियदर्शन ही मंडळी आहेत. सगळे टीम म्हणून काम करीत होते, त्यातून एनडीटीव्ही इंडिया हे बातम्यांच्या जगातले विश्वासार्ह चॅनल म्हणून टिकले. अर्थात अदानी ग्रूपकडे चॅनलची मालकी गेल्यामुळे चॅनलचे हे स्वरूप राहील किंवा कसे हा प्रश्न आहेच. त्यासाठी वाट पाहावी लागेल. हा लेख लिहिपर्यंत मी एनडीटीव्ही इंडियाच पाहात आहे. आणि आताही मला ते जवळचे चॅनल वाटते. उद्या काय होईल ते उद्या पाहू.
कोणतीही संस्था, कोणतेही चॅनल एका माणसामुळे उभे राहत नाही. त्यासाठी चांगली टीम असावी लागते. रवीश कुमारला ओळख एनडीटीव्ही इंडियाने दिली, हे लक्षात घ्यावे लागते. त्याच ओळखीतून वेगळ्या संवेदनशीलतेने वाट चोखाळत तो मोठा बनत गेला. https://satyashodhak.in/2022/12/raveesh-kumar-voice-of-india/ एनडीटीव्हीचा ब्रँड बनला. भारतीय टीव्ही जगतातला ब्रँड बनला. ज्याच्या राजीनाम्यानंतर फेसबुक ट्विटरवर प्रतिक्रियांचा पूर आला. माध्यम जगतातली ही अभूतपूर्व घटना आहे. त्याची मुळेही सोशल मीडियाच्या भाबडेपणात आहेत. इथल्या लोकांना कुणीतरी एक हिरो हवा असतो आणि तो जर हुतात्मा झाला तर सोन्याहून पिवळे. पण कुणी एकट्याच्या बळावर असे यश मिळवू शकत नाही. त्याला पाठिंबा देणारे व्यवस्थापन असावे लागते. संपादक असावे लागतात. त्याअर्थाने पाहिले तर संस्थांतर्गत रवीश कुमारला फारसा संघर्ष करावा लागलेला नाही. तिथे तो जे करेल ती पूर्व दिशा आणि त्यासाठी पूर्ण स्वातंत्र्य होतं. याउलट संपादकाच्या उलटी भूमिका असलेले अनेक पत्रकार कामाच्या ठिकाणीही संघर्ष करतात आणि बाहेरही आपली लढाई सुरू ठेवतता. पगाराच्या आकड्याबद्दल काही बोलायला नको, कारण तो प्रत्येकाचा व्यक्तिगत प्रश्न असतो. रवीशला त्रास सहन करावा लागला तो ट्रोल्सचा. सोशल मीडियावर सरकारविरोधी भूमिका मांडणा-या सगळ्यांनाच तो करावा लागलाय. आपल्याकडं अमेय तिरोडकरपासून निखिल वागळेंपर्यंतच्या लोकांना ट्रोल्सचा कमी त्रास नसतो. सगळे आपला त्रास बोलून दाखवत नाहीत. मुंबईत, दिल्लीत राहून राज्यकर्त्यांना आव्हान देणे सोपे असते. गावपातळीवर काम करताना स्थानिक पुढा-यांना आव्हान देऊन काम करणं कठीण असतं. मानधनावर काम करणारे असे अनेक वार्ताहर आहेत, जे कोणत्याही प्रकारचं कसलंही संरक्षण नसताना जोखीम घेऊन काम करीत असतात.
लॉक डाऊनच्या काळात अनेक वृत्तपत्रांनी तडकाफडकी आवृत्त्या बंद केल्या. दोन महिन्यांचे पगार देऊन राजीनामे घेतले. ज्या लोकांचे पगार पन्नास हजार रुपयांपर्यंत होते, त्यांना नोक-या मिळाल्या, पण पगार पंधरा हजारांपर्यंत खाली आले. म्हणजे एक तृतीयांशपेक्षाही कमी. काहीजणांना अजून कुठेही संधी मिळालेली नाही. बहुतेक जण तिशी-चाळिशीच्या दरम्यानचे. घरांसाठी कर्जे काढलेली. कौटुंबिक जबाबदा-या वाढलेल्या. शंभरात चार-दोन असतात इतर व्यवसाय करणारे. तडजोडी करणारे. बाकी सगळे पत्रकारितेतला माज टिकवून ठेवणारे. त्यांच्याबद्दल कधीच कुणी चार दोन सहानुभूतीचे शब्दही उच्चारत नाही. विडंबन म्हणजे महिन्याच्या सुरुवातीलाच ज्यांची महिनाअखेर सुरू होते असे पत्रकार वार्षिक तीन कोटींचे पॅकेज घेणा-या नॅशनल हिरोसाठी हळहळत आहेत.
