पश्चिम महाराष्ट्रातील राजकारण आणि साखर कारखानदारीच्या परिघात एक जबरदस्त दबाव गट म्हणुन माजी खासदार राजू शेट्टी यांची स्वाभिमानी शेतकरी संघटना कार्यरत झाली. विशेष कोल्हापूर, सांगली, सातारा जिल्ह्यातील साखर कारखानदारीमध्ये त्यांच्या शब्दाला वजन प्राप्त झाले होते. शेतकरी चळवळ आणि राजकीय पक्ष यांची गल्लत झाल्याने कधी भाजपशी सोयरीक केली, पण मतभेदानंतर त्यांनी पुन्हा शरद पवारांशी जवळीक साधली. दोन्हीकडे भ्रमनिरास झाल्याने पुन्हा `एकला चलो रे`च्या भूमिकेत आले आहेत.
शेतकरी चळवळीची स्वतःच्या शिवारातून सुरुवात केलेल्या राजू शेट्टी यांच्या राजकीय प्रवासाला गेल्या दोन दशकात अनेक वळणावरून जावे लागले आहे. वेगवेगळ्या सोयरिकीनंतर कमकुवत झालेल्या शेतकरी संघटनेला उभारी देण्यासाठी राज्यातील महाविकास आघाडीबरोबरचे सारे बंध त्यांनी तोडून टाकले. राज्यपाल कोट्यातून देऊ केलेल्या आमदारकीलाही ठोकर मारतानाच भारतीय जनता पक्षापासून चार हात दूर राहण्याचा निर्णयही जाहीर केला आहे. आता स्वतःच्या शिवारातून त्यांनी पुन्हा एकदा स्वबळाचा नारा देत संघटनेचे राजकारण करण्याचा निर्णय घेतला आहे. रिडालोस, भाजप, महाविकास आघाडी अशा सलग तिन्ही निराशाजनक अनुभवानंतर ते परत ‘एकला चलो रे’ म्हणत स्वतंत्रपणे पेरणी करण्यास सज्ज झाले आहे. स्वतंत्र अस्तित्व आणि रोखठोक भूमिका वठवताना त्यांना जनतेचा कसा प्रतिसाद मिळेल, याचे उत्तर काळाच्या पातळीवरच मिळू शकेल.
राजू शेट्टी यांनी १९९०च्या दरम्यान शिरोळ तालुक्यात एकट्यानेच शेतकरी चळवळीचे काम सुरू केले. सुरूवातीचा त्यांचा सारा संघर्ष सा. रे. पाटील यांच्या शिरोळच्या दत्त शेतकरी साखर कारखान्याशी होता. ज्येष्ठ कृषितज्ज्ञ डॉ. बुधाजीराव मुळीक त्यांना बौध्दिक देत होते. तेव्हा प्रबळ साखर कारखानदारांना धक्का देणे सोपे नव्हते. त्यातून ते शेतकरी संघटनेचे नेते शरद जोशी यांच्या संपर्कात आले. याचवेळी भारताने खुले आर्थिक धोरण स्वीकारले होते. औद्योगिक वाटचाल विकसित होऊ लागल्याने उद्योग, सेवा क्षेत्र भरभराटीला येऊ लागले होते. पण शेतकऱ्यांचे प्रश्न पूर्वीसारखेच गंभीर होते. अशा आव्हानात्मक काळात शरद जोशी यांच्या नेतृत्वाखाली राजू शेट्टी यांनी शेतकरी चळवळीचा माध्यमातून राजकीय पेरणी केली. अजित नरदे, उल्हासदादा पाटील, के. पी. चौगुले, शंकरराव अंदरघिस्के यांनी त्यांना पाठबळ दिले. त्यांच्या या संघर्षाचे पहिले फळ म्हणून ते जिल्हा परिषदेवर निवडून आले. राजकीय वर्तुळाची एक त्रिजा पुढे सरकली. ऊस दराच्या आंदोलनात रक्तपात होईपर्यंत मारहाण झाली आणि पश्चिम महाराष्ट्रातील प्रबळ साखर पट्ट्यात एक शेतकरी नेता उदयाला आला. त्यांनी पुढे साखर सम्राटांच्या मर्मावर बोट ठेवत शिरोळची आमदारकी आणि दोनदा खासदारकी मिळविली. लोकांनी एक व्होट, एक नोट अशा पध्दतीने प्रथमच विधानसभेवर शेतक-यांच्या प्रतिनिधीच्या रुपाने त्यांना निवडून दिले.
भाजपला होकार अन् नकार
पुढे २००४ मध्ये लोकसभा निवडणुकीवेळी शरद जोशी यांनी भाजपसोबत राजकारण करण्याचा निर्णय घेतला. मात्र, जातियवादी पक्षाबरोबर जाणार नाही असे म्हणत शेट्टी यांनी संघटनेतून बाहेर पडून स्वतःच्या स्वाभिमानी शेतकरी संघटनेचा झेंडा रोवला. इथे वर्तुळाचे त्रिजा पुढे सरकली. २०१९ मध्ये राजू शेट्टी यांनी रिडालोसचा (रिपब्लिकन, डावी लोकशाही आघाडी) पाठिंबा घेऊन अपक्ष लढून लोकसभा निवडणूक विजय मिळवला. येथून त्यांचा ‘शिवार ते संसद’ हा प्रवास पूर्ण झाला. २०१४ साली लोकसभा निवडणुकीवेळी गोपीनाथ मुंडे यांच्या माध्यमातून त्यांनी भाजपबरोबर आघाडी करून दुसऱ्यांदा संसद गाठताना त्रिजा आणखी पुढे सरकली. पुढे भाजपशीही त्यांचे जमले नाही. नरेंद्र मोदी आणि भाजपने शेतकऱ्यांना दिलेली आश्वासने पाळली नाहीत, त्यामुळे त्यांनी मोदी सरकारचा पाठिंबा काढून घेतला आणि भाजपसोबत गेल्याबद्दल आत्मक्लेशही करून घेतला.
‘मविआ’लाही रामराम
केंद्रीय कृषी मंत्री शरद पवार (बारामती), सहकार मंत्री हर्षवर्धन पाटील (इंदापूर) व मुख्यमंत्री पृथ्वीराज चव्हाण (कराड) या तत्कालीन कॉंग्रेस- राष्ट्रवादीच्या मातब्बर मंत्र्यांच्या गावात शेट्टी यांनी केलेली शेतकरी आंदोलने प्रचंड गाजली. पण २०१९ सालच्या निवडणुकीत त्यांना पश्चातबुद्धी झाली. या निवडणुकीच्या निमित्ताने त्यांनी या दोन्ही पक्षांशी गळाभेट केली. तरीही त्यांचा पराभव झाला. दोन्ही काँग्रेसचे राज्यात सरकार आल्यावर स्थापन झालेल्या महाविकास आघाडीला राजू शेट्टी यांनी पाठिंबा दिला खरा; पण अडीच वर्षातच हाही राजकीय संसार मोडला. त्यांचा एकमेव आमदार असलेल्या देवेंद्र भुयार यांना राष्ट्रवादीने गळाला लावल्याची कुणकुण लागताच त्यांची पक्षातून आणि संघटनेतून हकालपट्टी केली गेली. महाविकास आघाडीला रामराम ठोकतानाच भाजपसोबत न जाण्याचा निर्धार केला आहे. स्वबळावरच चळवळीची नांगरणी करण्याचा निर्णय शेट्टी यांनी घोषित केला आहे. येथे त्रिज्या आणखी थोडी पुढे सरकून स्वतंत्र लढण्याच्या सुरु झालेल्या प्रवासाचे वर्तुळ पूर्ण झाले आहे.
संघटनेला फुटीचा शाप
शेतकरी समाज नेहमीच सोयीची भूमिका घेतो. संघटनेच्या झेंड्याखाली एकत्र आलेला शेतकरी निवडणुकीला मतदार करताना वेगळा विचार करतो, हे उत्तरप्रदेश, पंजाबमध्ये नुकत्याच झालेल्या निवडणुकीत दिसून आले आहे. तसेच शेतकरी संघटनेचे बिनीचे कार्यकर्ते विविध राजकीय पक्ष सोयीस्करपणे वापरून घेतात. राजकारण सगळे पैशाभोवती फिरते. त्याला ते बळी पडतात. हा अनुभव शरद जोशी आणि राजू शेट्टी यांनाही आला आहे. स्वाभिमानीच्या चळळीतील सदाभाऊ खोत, उल्हासदादा पाटील, पंढरपूरचे भारत भालके, देवेंद्र भुयार अशा अनेकांनी राजकारणासाठी संघटनेच्या व्यासपीठाचा वापर केला. आणि राजकीय सोयीसाठी तिला दूर लोटले. यापूर्वीच्या काही निवडणुकीत निवडून आलेले काही उभेदवारही असेच शेतकऱी संघटनेपासून दूर गेल्याचे दिसते. एक प्रकारे शेतकरी संघटनेला फुटीचा शाप असल्याचे म्हटले जाते.
पर्यायांचे शिवार खुले
राजू शेट्टी यांनी घेतलेल्या निर्णयाचे बरे-वाईट परिणाम त्यांना सोसावे लागले. पाठिंबा दिलेल्या पक्षांनी त्यांचा वापर करून घेतला. दोन्हीकडून आपल्या लाभाच्या बाजू पाहिल्या गेल्या. प्रवासाचे चार टप्पे, त्यातील टक्केटोणपे याचा अनुभव पाहता भाजप आणि मविआ या दोन्हींवर टीकेचे आसूड ओढलेल्या शेट्टी यांच्या पुढील राजकीय वाटचालीविषयी उत्सुकता आहे. आगामी लोकसभा निवडणूकीत कदाचित भाजप-शिवसेना यांनी एकत्रित लढायचे ठरवले तर शिवसेनेच्या विद्यमान खासदारांना उमेदवारी मिळणार हे नक्की. अशावेळी शेट्टी अपक्ष रिंगणात उतरतील आणि मविआचा पाठिंबा मिळवतील, अशी शक्यता आहे. भाजप सेना समोरासमोर ठाकली तर भाजप आणि शेट्टी यांच्यात हातमिळवणीच्या शक्यतेचा एक पर्याय आहेच. भाजपकडून नव्या नावाचा शोध सुरू होण्यापूर्वीच त्यांनी मविआशी फारकत घेऊन आपले पत्ते आत्ताच खुले ठेवले आहेत. त्यामुळे एकाकी वाट तुडवत निघालेल्या या एकांड्या शिलेदाराची उद्या कोणाशी नवी राजकीय सोयरीक होईल याबाबत सद्यस्थितीत अनिश्चितता असली तरी त्यांच्यासमोर पर्यायांचे शिवार खुलेच आहे.
(लेखक शेतीप्रगती मासिकाचे संपादक आहेत.)
Nice