राजकिशोर या सुप्रसिद्ध हिंदी लेखकाने एकदा लिहिले होते- “मुस्लीम पक्षाने रामजन्मभूमी हिंदूंच्याकडे सोपवली तर तो चांगला निर्णय होईल. १९९०पासून रामजन्मभूमीच्या प्रश्नाने हिंदूंच्या मनात हटवादीपणाने घर केले आहे. त्यातून बाहेर पडणे खूप कठीण झाले आहे. जर मुस्लिम समाजाने राम जन्मभूमीवरील आपला हक्क सोडला तर भारतीय समाजात कायमस्वरुपी शांतता नांदू शकते.”
राजकिशोरच्या कल्पनेला पाठिंबा देणाऱ्यांमध्ये मीही होतो. मला प्रश्न पडला की, एवढी जिद्द का? समाज आणि देशाला खूप पुढे जायचे आहे. भांडण मिटले तर बेरोजगारी, वैद्यकीय सुविधा यांसारख्या विषयांवर लोक बोलू लागतीस. राजकिशोर आता या जगात नाहीत. ते असते तर आता त्यांचे मत काय आहे हे मी विचारले असते, कारण माझे मत पूर्णपणे बदलले आहे.
प्रकरण तोंडाला रक्त लागल्यासारखे झाले आहे. १९८९ते १९९२ या काळातील फोटोग्राफिक स्मृती माझ्या मनात अद्याप आहेत. अडवाणींनी रथयात्रा काढली आणि देशभरात हजारो लोक मारले गेले. पण समाज तेव्हा आजच्यासारखा विषारी नव्हता.
अयोध्या प्रकरणामध्ये एक नवा पैलू समोर आला होता. रामलल्लाच्या तुरुंगवासाची कहाणी हिंदू समाजानेच नव्हे तर भाजपच्या स्थानिक पातळीवरील नेत्यांनीही प्रथमच ऐकली. जोश चिघळत चालला होता आणि अयोध्येची तुलना मक्केशी केली जात होती. अनेक युक्तिवाद लोकांना खरे वाटले. सर्वात मोठा तर्क म्हणजे बाबरी मशीद हा फक्त ढांचा आहे.
काशीची परिस्थिती अयोध्येपेक्षा पूर्णपणे वेगळी आहे. शतकानुशतके पूजा केली जात असलेली मशीद आणि त्याच्या शेजारीच मंदिर आहे, जे हिंदू धर्माचे केंद्र आहे.
मी ज्या ज्या वेळी तिथे गेलो तेव्हा पुजाऱ्यांनी विश्वनाथजी जिथे आहेत, तेच ठिकाण दाखवले. हिंदूंची श्रद्धा तिथेच आहे. मशिदीच्या पाठीमागच्या त्या तुटलेल्या भागात नाही, जिथे शिवलिंग कारंज्यात सापडल्याचा दावा केला जात आहे.
लोककथांमध्ये मंदिरे पाडल्याच्या अनेक कथा आहेत. ज्ञानवापी मशिदीवर उभे राहून आजूबाजूला पाहिले तर तिथे एके काळी एखादं मंदिर असावं हे लक्षात येणं अवघड नाही. पण प्राचीन भारताचा असा कोणता भाग असेल, जिथे हिंदू मंदिरे किंवा इतर चिन्हे नसतील?
आदिम संस्कृती आणि आदिवासी प्रतीके शहरांमध्ये आढळतात तशी हिंदू धार्मिक चिन्हे भारतभर सापडणे स्वाभाविक आहे. जी सर्व शहरे व नगरे बांधली गेली आहेत ती काही ना काही उद्ध्वस्त करून बांधली आहेत. सर्व प्रकरणांमध्ये ‘ऐतिहासिक चुका सुधारणे’ शक्य आहे का? जे चुकांसाठी जबाबदार नाहीत त्यांच्याकडून ‘ऐतिहासिक चुका’ सुधारण्याची मागणी करणे तर्कसंगत, न्याय्य आणि नैतिक आहे का? हिंदू समाजाने जो मार्ग स्वीकारला आहे, त्यात कोणत्याही तर्कशुद्धतेला आणि नैतिकतेला स्थान नाही. मी ज्या समाजाचा भाग आहे, त्या समाजाचे इतके भीतीदायक स्वरूप मला पाहायला मिळेल, याची मी कल्पनाही करू शकत नव्हतो.
सोशल मीडियावर दिसत असलेल्या गोंगाटात, तुलनेने शांत असलेले बरेच लोक अत्यंत हिंसक आणि दुःखाच्या अनोख्या आनंदात मग्न झालेले दिसतात. अनेक स्वयंभू गांधीवादी आणि सर्वोदयीही या गर्दीत दिसतात.
समजा मशिदीच्या आत धार्मिक चिन्हे सापडली आणि ती जागाही अयोध्येसारखी रचना करून रिकामी केली तर काय होईल? हिंदू समाज सध्याच्या मंदिरातील विश्वनाथजी सोडून मशिदीतल्या विश्वनाथजींची पूजा करू लागेल का?
प्रत्यक्षात, हिंदू समाजाला ज्ञानवापी मशीद आणि संपूर्ण मशिदीच्या आत काय आहे याची पर्वा नव्हती. काशीच्या सुशोभिकरणाच्या नावाखाली अनेक जुनी मंदिरे पाडली आणि अनेक शिवलिंगे कच-याच्या ढिगा-यांत सापडली, परंतु त्यामुळे कधी हिंदूंच्या भावना दुखावल्या नाहीत.
खरे तर हिंदू श्रद्धेचे केंद्र आता बदलले आहे आणि फक्त मुस्लिमांबद्दलचा द्वेषच त्याच्या केंद्रस्थानी आहे. जगातील एक जुना धर्म त्याच्या जन्मस्थानी स्वतःची पुनर्व्याख्या करण्यासाठी अडून बसला आहे, ज्याच्या केंद्रस्थानी फक्त द्वेष आहे, स्वतःचा मूळ चांगुलपणा नाही. धर्माच्या भवितव्यासाठी हे चांगले नाही आणि या निकषावर हिंदू धर्म खरोखरच धोक्यात आहे असे मानायला मी तयार आहे.
अलीकडच्या काळात ज्ञानवापी मशिदीत घडलेल्या घटनेने हिंदू समाजातील एक मोठा वर्ग उत्साहित झाला आहे. अशा खुशीत आहे की, रांग लागली आहे, झडती सुरू झाली आहे. आता हे जामा मशिदीपासून कुतुबमिनारपर्यंत होणार आहे. इतरांना त्रास देण्याचा सामूहिक उन्माद बनणे सबंध मानव जातीसाठी घातक आहे, कारण जगातील लोकसंख्येमध्ये हिंदूंची संख्या मोठ्या प्रमाणात आहे.
आरएसएस ही राजकीयदृष्ट्या बुद्धिमान पण नैतिकताशून्य संघटना आहे. भारतात राहणाऱ्या लोकांच्या सुख-शांतीची तिला अजिबात फिकीर नाही. नियोजनबद्धरितीने हिंदू समाजाला विद्वेषी बनवले हे, त्याचे परिणाम समाज आणि कुटुंबांवर दिसू लागले आहेत. तो मुस्लिमांवर होणे ही वेगळी गोष्ट आहे.
समजा दलितांनीही “ऐतिहासिक चुका दुरुस्त करा” या मागणीसाठी आंदोलन केले, तर काय होईल? केरळमधील ब्रेस्ट टॅक्सची कहाणी गझनीने भारतावर केलेल्या हल्ल्यापेक्षा खूप वेगळी आहे. दलित समाजाने या अस्वस्थतेचा, अवमानाचा बदला घेण्याचा आग्रह धरला तर आरएसएसची प्रतिक्रिया काय असेल? हे विचारणे व्यर्थ आहे कारण आरएसएसच्या कार्यामागे कोणताही तर्क नव्हे, तर संख्याबळ काम करते.
संख्याबळही या देशात मुस्लिमांकडेही आहे. ते अल्पसंख्यांक नसून या देशातील हिंदूंनंतरचा दुसरा सर्वात मोठा बहुसंख्य समुदाय आहे. ऐंशी विरुद्ध वीस हे कायमस्वरूपी समीकरण बनून राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ सर्व जबाबदाऱ्यांच्या पलीकडे जाऊन या देशावर अनंतकाळ राज्य करू शकेल, हाच रोज नवे चष्मे निर्माण करून त्यांना भडकवण्याचा थेट उद्देश आहे. पण सर्व चिथावणी देऊनही मुस्लिमांनी आतापर्यंत अभूतपूर्व संयम दाखवला आहे.
कायमस्वरूपी ध्रुवीकरणासाठी भाजप-आरएसएसने हिंदूंमध्ये इतके नैराश्य भरले आहे की, ते पराभूतांसारखे वागू लागले आहेत. भारतीय इस्लामच्या ज्या दुष्कृत्यांना हिंदू विरोध करीत आले, त्याच दुष्कर्त्यांची नक्कल करण्यात धन्यता मानू लागले आहेत. या प्रवृत्ती हिंदू समाजाला कुठे घेऊन जातील, याची धर्ममार्तंडांना चिंता दिसत नाही.
धार्मिक ध्रुवीकरणाचे मुद्दे वर्षातील ३६५ दिवस जिवंत ठेवण्याची ताकद भाजप-आरएसकडे आहे. याचा समाज आणि देशाला किती फायदा होतोय, याचा विचार करण्याची गरज आहे. ज्या गोष्टींचे वर्णन हिंदूंचा विजय असे केले जाते तो खरे तर त्यांचा नैतिकदृष्ट्या पराभव आहे. मला नेहमीच वाटत होते की, आमच्या मतदारांना अयोध्येत राममंदिर हवे आहे, म्हणून संसदेत कायदा करून मोदी सरकारने नैतिक धैर्य दाखवावे आणि अयोध्येत मंदिर बांधावे. पण त्यासाठी न्यायमूर्तींनी निकाल दिला आणि ते निर्लज्जपणे भाजपच्या वतीने राज्यसभेत जाऊन बसले. १९४९ मध्ये गर्भगृहात मूर्ती ठेवणारे फैजाबादचे जिल्हाधिकारी जनसंघाचे खासदार झाले होते, तसेच हेही प्रकरण आहे.
सत्य आणि नैतिकता हे हिंदू तत्त्वज्ञानाचे दोन प्रमुख घटक आहेत. या दोन गोष्टींना राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या विचारसरणीत काही स्थान आहे का? जग आता भारताकडे स्वामी विवेकानंद यांचा देश म्हणून नाही, तर नरसिंहानंदांचा देश म्हणून पाहत आहे. एक हिंदू म्हणून माझ्यासाठी ही अत्यंत दुःखद परिस्थिती आहे.
(लेखक हिंदीतील प्रख्यात साहित्यिक तसेच राजकीय-सामाजिक घटनांचे विश्लेषक आहेत.)
